باید اذعان کرد که کار تبلیغ، وعظ و خطابه آن هم در روزگار ما بسی خطیر، دشوار و در عین بسیار تاثیرگذار است. به بهانه ماه محرم و گرم بودن بازار وعظ و خطابه ده توصیه کاربردی تقدیم می گردد؛ شاید برای علاقه مندان مفید باشد:
معیار پذیرش عمل اخلاص و کسب رضایت الهی است. از این جهت از هرگونه گفتار یا رفتاری که در آن تمایلات شخصی، حبّ و بغض ها و کسب جایگاه و موقعیت اجتماعی دخالت دارد، باید اجتناب کرد. خاطره مرحوم آیت الله مشکینی در مقدمه کتاب النصایح العددیه خواندنی است. (ایشان به صورت اتفاقی وارد مسجدی در روستایی شد که خطیبی مشغول سخنرانی بود و چون متوجه حضور یک فاضل حوزوی می شود، برای نشان دادن فضل خود، عامدانه به مباحث جهت علمی داد؛ بی آن که مردم دریابند که او چه می گوید!)
خداوند تامین روزی همه جنبدگان را تضمین کرده و تامین روزی عالمان دین به صورت ویژه مورد تاکید قرار گرفته است. اگر به خاطر مقتضیات تمشیت زندگی ناگزیر از دریافت وجه هستید، تبلیغ دین را بر پایه آن استوار نکنید. پیجویی مسایل مالی در امر خطیر تبلیغ دین شایسته نیست.
ما آبروی صبر و قناعت نمی‌بریم / به پادشاه بگویید که روزی مقدر است
فرصت و زمانی که در جمع مخاطبان عزادار در اختیار خطیب قرار می گیرد، جزو حساس ترین زمان ها است که گاه در سال تنها برای یک بار برای برخی از مردم رخ می دهد. از این جهت با مطالعات پیشینی و با آمادگی علمی و روحی بیشتر در خدمت مردم باشیم.
مهم ترین مسئولیت مبلغان دینی آن است که اندیشه و منش پیامبران و اوصیای آنان را به مردم معرفی کنند که یکی از شناخته شده ترین ویژگی آنان خاکی بودن، همراهی و همنشینی با مردم کوچه و خیابان بوده و هست. این امر باید در سراسر دوران تبلیغ سرلوحه کار مبلغان دینی باشد. از این جهت بالانشینی، سرگرانی با مردم، اصرار بر مجالست با کدخدای ده، شهردار و استاندار و … نشان از دور شدن مبلغان دینی از سیره اولیای الهی است.
نورانی ترین و در عین حال تاثیرگذارترین سخنان در آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام بازتاب یافته است. تا می توانید از آیات و روایات در سخنرانی توشه برگیرید. پیداست که در انتخاب آیات و روایات باید سطح دانش مخاطبان، نیازها و چالش های روحی و رفتاری آنان مورد توجه قرار گیرد و مفاهیم آنها به زبانی ساده و رسا برای مردم تبیین شود.
به استناد حدیث شریف علوی «إن هذه القلوب تمل كما تمل الأبدان، فابتغوا لها طرائف الحكم» باید باور داشت که خطابه طولانی و انباشت آن از مطالب علمی، مایه ملال و بلکه رانش مخاطب می گردد. از این جهت ضمن رعایت اعتدال در زمان خطابه، مناسب است در لابلای سخن از ادبیات غنی؛ اعم از شعر نثر و از تاریخ و داستان های عبرت آموز تاریخی بهره گرفت.
یکی از آفت های خطابه در عصر ما حاکمیت صبغه مباحث سیاسی در آن است؛ آن هم از نوع گرایش ها و جهت گیری های آن. پیداست که نمی توان سیاست را در عرصه گفت و شنودِ با مردم کنار گذاشت، اما اشکال در غلبه آن بر مباحث و جهت گیری ها به سود این جناح و آن جناح است. توصیه استاد قرائتی که راز ماندگاری چند دهه ای خود در فضای رسانه را فراجناحی خود دانستنه، می تواند رهنمون خوبی برای دوستان باشد.
به استناد آیه شریفه «إِنَّمَا يَأْمُرُكُمْ بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاءِ وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ» (بقره: ۱۶۹) شیطان و لشکریان رسانه ای او در عصر ما، از دو رهگذار رفتارها و باورها پیوسته در صدد انحراف جهانیان اند. آنان می خواهند مردم را در رفتار فاسد و در باور کافر کنند. از این جهت گرانیگاه و کانون اصلیِ مورد توجه مبلغان دینی باید سنگربانی از این دو عرصه باشد. باید کوشید تا ایمان مردم محکم و رفتار مردم بر مدار صلاح و سداد در جریان باشد.
از جمله حساسیت های شمار زیادی از دست اندرکاران مساجد، حسینیه ها و هیات مذهبی استقلال آنان در تصمیم گیری ها است و از این جهت عموما از دخالت مبلغان مذهبی در امور خود گلایه می کنند. پیداست که احتمال راهیافت خطا در شماری از تصمیمات آنان وجود دارد. در عین حال توجه به حساسیت آنان و با فرض ضرورت، ورود کریمانه و مبتنی بر اخلاق نیک به عرصه مدیریتی آنان توصیه می گردد.
از جمله آفت های رایج در خطابه راهیافت مطالب سست، روایات برساخته، تاریخ جعلی و خرافات در سطحی از آنها است. مطالبی که چه بسا مایه دلخوشی و جذابیت مخاطبان اند، اما از سویی دیگر بنیاد دین و عقلانیت را تخریب می کنند. اگر تکیه به خرافات برای تحکیم باورهای مردم روا بود، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله حزن و گریه مردم پس از گرفتگی خورشید در پی ارتحال فرزند خود را تمجید می فرمود. در حالی که می دانیم سریعاً واکنش نشان داده و مردم را از این کار نهی فرمود. از این جهت باید کوشید تا محتوای خطابه محکم و قابل دفاع باشد.
علی نصیری، صبح صادق روز پنجشنبه، دوم محرم الحرام ۱۴۴۵، بیست و نهم تیرماه ۱۴۰۲