شناخت سوره های مکی و مدنی
سوره های قرآن بر اساس معیار زمانی به دو دسته مکی و مدنی تقسیم می شوند؛ مقصود از معيار زمانى آن است که هجرت پيامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) از مکه به مدينه در سال سيزدهم رسالت، به عنوان حد فاصل آيات و سور مکى و مدنى شناخته شود؛ بدين ترتيب، تمام آيات و سورى که پيش از هجرت در مکه يا هر جاى ديگر نازل شده باشند، مکى بوده و تمام آيات و سورى که پس از هجرت در مدينه يا مکه يا هر جاى ديگر فرود آمده باشند، مدنى خواهند بود.
بر اساس این تقسیم 86 سوره قرآن و عموماً سوره های کوتاه؛ نظیر عموم سوره های جزء سی ام جزو سور مکی بوده و 28 سوره و عموماً سوره های طولانی؛ نظیر سوره بقره، جزو سور مدنی به شمار می آیند.
سوره های مکی و مدنی از جهت محتوا و ساختار با یکدیگر تفاوتهایی دارند؛ به عنوان نمونه از آن‌جا که فعاليت دينى مسلمانان در مکه فردى بوده و انجام وظايف دينى به صورت جمعى، همچون زکات، نمازهاى عيد فطر و قربان و به طريق اولى حکم جهاد در مکه، امکان نداشت، از اين رو از اين احکام در سور مکى سخنى به ميان نيامده، و يا به مواردي بس محدود منحصر شده است، اما در سور مدنى، عکس اين قضيه صادق است.
از سوى ديگر، حاکميت کفر و شرک بر فضاى مردم مکه و ضرورت پيش‌گامى دعوت به اصول پيش از دعوت به فروع، اقتضا داشت تا در سور مکه به جاى اهتمام به تشريع، بيش‌تر به مبانى خداشناسى، معادشناسى، پيامبرشناسى و نيز مباحث اخلاقى، پرداخته شود؛ چنان‌که مقتضيات محيط مکه، عتاب سخت به شرک و بت‌پرستى و يا گفت‌وگو دربارۀ عادت‌هاى زشت جاهليت، همچون زنده به گور ساختن دختران را ضرورى ساخت.
افزون بر محتوا، از جمله نشانه‌هاى ساختارى، وجود نظم‌آهنگ در سور مکى است. مقصود از نظم‌آهنگ که گاه از آن به موسيقى قرآن و نيز وجهى از وجوه اعجاز ياد مى‌کنند، پديده‌اى است که با رعايت عناصرى همچون گزينش کلمات متوازن و متجانس، چينش تأثيرگذار، رعايت سجع يا فاصله و مجموعه‌اى ديگر از عوامل که علم بديع و بيان از آن گفت‌وگو مى‌کند، تحقق مى‌يابد. اين امر به صورت کاملاً آشکارى در سور مکى و به صورت قوى‌تر نسبت به سور مدنى، رعايت شده است.
برگرفته از کتاب «تفسیر موضوعی قرآن» اثر علی نصیری