قرآن دارای 114 سوره است که با دستور خداوند و عطف به حکمت و علم بی پایان الهی به صورت کنونی چیده شده اند. بر این اساس، قرآن با سوره حمد که خلاصه و عصاره همه قرآن است، آغاز می شود و با دو سوره فلق و ناس پایان میپذیرد که روح معنایی آنها استعاذه و پناه بردن به خداست.
با این تفاوت که سوره فلق به آفات و خطرات بیرونی همچون سحر و حسادت اشاره دارد که آدمیان را تهدید می کند و سوره ناس به آفات و آسیبهایی درونی همچون وسوسه های آشکار و پنهان در نفس انسان ناظر است.
با توجه به توصیه قرآن به استعاذه در آغاز تلاوت و با توجه به معنای «باء» در آیه «بسمله» در سوره فاتحه که در آن مفهوم استعانت و چنگ زدن به ریسمان الهی نهفته است، میتوان چنین نتیجه گرفت که قرآن با استعاذه و استعانت به خداوند آغاز و با استعاذه و پناه جستن به ساحت او در برابر همه آسیبها پایان میپذیرد.
طولانی ترین سوره قرآن، سوره بقره با 286 آیه و سوره های توحید، نصر، کوثر و عصر با برخورداری از سه تا پنج آیه جزو کوتاه ترین سوره های قرآن به شمار می آیند.
اسامی مشهور سوره های قرآن وحیانی بوده و با الهام از واژه‌هاي نخست هر سوره؛ نظیر قارعه، ص، ق، طه و يس یا واژه‌هاي اساسي آيه نخست؛ نظیر تکاثر، بينه، دهر و روم یا مفاهيم برگرفته از واژه‌هاي آيات؛ نظیر سوره تکوير از فعل «کوّرت» در آيه نخست و سوره انفطار بر گرفته از واژه آيه نخست یا ويژگي خاص سوره؛ نظير نام «فاتحه» براي سوره حمد که به آغازگري قرآن با اين سوره ناظر است، بر روی آنها نهاده شده است.
گاه به خاطر تناسب محتوایی به مجموع چند سوره از قرآن نامهای مخصوصی گذاشته شده که اهم آنها به شرح ذیل است:
سبع الطوال: یعنی سورههاي طولاني قرآن که شامل هفت سوره است: 1. بقره، 2. آل عمران، 3. نساء، 4. مائده، 5. انعام، 6. اعراف، 7. انفال، 8. توبه. (انفال و توبه به خاطر فقدان بسمله در آغاز سوره توبه یک سوره به حساب میآیند)
مفصلات: سورههاي كوتاه كه فاصله آيات آنها نسبت به يكديگر كم است؛ نظیر سوره های جزء سیام قرآن.
حامدات: سوره‌هايي كه با حمد الهي شروع مي‌شوند؛ مانند فاتحه، انعام و كهف
مقطعات: سوره‌هايي كه با حروف مقطعه آغاز مي‌شوند. كه تعداد آنها 29 سوره است.
حواميم: سوره‌هايي كه با «حم» آغاز مي‌شوند که شامل هفت سوره اند: 1. غافر؛ 2. فصلت؛ 3. شوري؛ 4. زخرف؛ 5. دخان؛ 6. جاثيه؛ 7. احقاف.
عزائم: سورههاي چهارگانه كه مشتمل بر آيات سجده واجباند و عبارتند از: 1. سجده؛ 2. فصلت؛ 3. نجم؛ 4. علق.
مسبحات: سوره‌هايي كه آيه نخست آنها با تسبيح الهي و با عبارت «سبّح» یا «يسبح» شروع شده است که شامل پنج سورهاند: 1. حديد؛ 2. حشر؛ 3. صف؛ 4. جمعه؛ 5. تغابن.
برگرفته از کتاب «تفسیر موضوعی قرآن» اثر علی نصیری